Weinig aandacht voor rechtvaardigheid in onderzoek naar duurzame waterstof

Bij samenwerkingsprojecten tussen wetenschap en industrie rond duurzame waterstof is weinig aandacht voor een rechtvaardige verdeling van (verborgen) kosten en opbrengsten. Het helpt als buitenstaanders betrokken worden bij de programmering van het onderzoek. Dat blijkt uit het rapport 'Waarden wegen in wetenschap' van het Rathenau Instituut.

Het Rathenau Instituut bestudeerde hoe het onderzoek naar hernieuwbare waterstof aangestuurd wordt. Wie zitten er achter de knoppen? (Vooral de fossiele industrie.) Speelt rechtvaardigheid een rol? (Alleen enigszins op het gebied van veiligheid en kosten.) En kan er meer rechtvaardigheid in het systeem komen? (Ja, het begint met het betrekken van buitenstaanders.)

Het Rathenau Instituut richtte zich op onderzoek naar hernieuwbare waterstof, omdat velen in industrie, wetenschap en beleid dit zien als onmisbaar onderdeel van de duurzaamheidstransitie. De technologie is echter omstreden. De kosten voor verdere ontwikkeling en implementatie zijn namelijk hoog en de maatschappelijke effecten onzeker. Een belangrijk vraagstuk gaat dan ook over rechtvaardigheid: wie heeft baat bij het onderzoek en wie draagt de kosten?

De onderzoekers bestudeerden de wetenschappelijke literatuur en hielden workshops waarin ze met betrokkenen probeerden om meer aandacht voor rechtvaardigheid te krijgen.

'In de wetenschap wordt op allerlei manieren, vaak subtiel en voor velen ook ongemerkt, gestuurd op waarden en belangen,' zegt Eefje Cuppen, directeur van het Rathenau Instituut. 'Ons onderzoek laat zien welke belangen en stemmen ongehoord zijn. Ik ben er trots op dat we manieren bieden om die ongehoorde stem een plek te geven.'

Het rapport noemt onder andere dat de Tweede Kamer en ministeries kritischer kunnen zijn in wie richting geeft aan het onderzoek naar hernieuwbare waterstof. Verder zouden ze meer kunnen sturen op de publieke waarden die de Kamer belangrijk acht.

Volgens het Rathenau Instituut zijn de aanbevelingen niet alleen nuttig bij het onderzoek naar duurzame waterstof, maar ook bij onderzoek voor andere duurzaamheidstransities. De partijen die bepaalde sectoren nu domineren, inclusief het onderzoek in die sectoren, hebben vaak geen baat bij grote veranderingen. Het is, aldus de onderzoekers, daarom cruciaal voor het in goede banen leiden van duurzaamheidstransities dat uitdagers, maatschappelijke organisaties en publieke instanties een tegenwicht bieden aan behoudende, private belangen.