Inspectie eist forse verhoging statiegeld, anders dreigt miljoenenboete

De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) stelt dat producenten vanaf 1 januari veel meer moeten doen om consumenten hun plastic flessen te laten retourneren. Volgens de inspectie kan dat alleen als het statiegeld omhooggaat of als er een extra beloning wordt uitgekeerd voor het inleveren. Blijft actie uit, dan hangt producentenorganisatie Verpact een dwangsom van miljoenen euro’s boven het hoofd.

Uit documenten die de NOS heeft ingezien, blijkt dat de ILT Verpact in september formeel heeft opgedragen om de inzameling van plastic verpakkingen snel te verbeteren. Daarmee wil de inspectie de recyclingpercentages verhogen én voorkomen dat meer flessen in het zwerfafval terechtkomen. Producenten moeten sinds 2022 minimaal 90 procent van de plastic flessen inzamelen, maar vorig jaar bleef de teller steken op ongeveer 77 procent.

Hogere vergoeding of bonus

De ILT verlangt dat Verpact voor kleine én grote flessen het statiegeld met minstens 15 cent verhoogt. Dat zou uitkomen op minimaal 30 cent voor kleine flesjes en op minstens 40 cent voor grote varianten. Verpact fungeert als uitvoerende partij namens de producenten en draagt de verantwoordelijkheid voor de inzameling en recycling.

Een alternatief is het invoeren van een extra beloning van minstens 15 cent bovenop het bestaande statiegeld, of een combinatie van beide maatregelen. Deze financiële prikkels moeten blijven gelden totdat de wettelijke norm van 90 procent wel wordt gehaald.

Als Verpact geen actie onderneemt, loopt de producentenorganisatie tegen een dwangsom op van 1,5 miljoen euro per dag, tot een maximum van 21 miljoen euro. De ILT benadrukt dat het om een systeem gaat waarin grote bedragen circuleren: alleen al tussen midden 2021 en eind 2024 bleef meer dan een half miljard euro aan niet-opgehaald statiegeld liggen.

Bezwaar en spoedprocedure

Verpact is het niet eens met de opgelegde maatregelen. Volgens de organisatie hoeven hogere bedragen consumenten niet automatisch te motiveren om meer verpakkingen in te leveren. Ze hebben daarom bezwaar gemaakt én een spoedprocedure gestart bij de Raad van State om de verplichtingen tijdelijk te bevriezen.

Volgens een woordvoerder werkt de aanpak contraproductief: “Deze dwangsom maakt het moeilijker om de doelstellingen te halen. We moeten kunnen overleggen over wat echt werkt, zonder dat we intussen al ingrijpende stappen moeten zetten.” De organisatie verwijst daarbij naar eerder onderzoek dat op verzoek van de ILT is uitgevoerd en concludeerde dat extra financiële prikkels het inlevergedrag nauwelijks veranderen.

De ILT bestrijdt dat: volgens de inspectie tonen analyses juist aan dat dergelijke maatregelen wél leiden tot vele miljoenen extra ingeleverde flessen. “Als het niet zou helpen, zouden we deze stap niet zetten,” stelt de toezichthouder.

Politieke kanttekeningen

Opmerkelijk is dat demissionair staatssecretaris Thierry Aartsen in september juist liet weten ervan uit te gaan dat het statiegeldbedrag niet omhoog gaat. Dat schreef hij in een brief aan de Tweede Kamer. Wel staat hij open voor het idee van een aanvullende inleverpremie: volgens hem is het logisch om mensen te belonen voor milieuvriendelijk gedrag.

Meer innamepunten vereist

De discussie tussen Verpact en de inspectie speelt al jaren. De dwangsom uit september komt bovenop eerdere maatregelen, bijvoorbeeld het uitbreiden van het aantal locaties waar flessen kunnen worden ingeleverd. Dat moeten er per 1 januari 2027 ongeveer 9500 zijn, terwijl er nu zo’n 5000 inzamelpunten bestaan. Voor ieder innamepunt dat niet op tijd gerealiseerd is, kan Verpact bovendien een boete van 25.000 euro krijgen.